خانم دكتر نیاز هنرور
متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی
دانشیار پیشین دانشگاه علوم پزشکی تهران
فلوشیپ تحقیقاتی دانشکده پزشکی هاروارد دپارتمان نورولوژی
در حالت عادی بدن برای تامین سوخت مورد نیاز خود از کربوهیدرات ها استفاده می کند. این در حالی است که، در رژیم کتوژنیک منبع سوخت و ساز بدن از کربوهیدرات به چربی و در صورت لزوم به پروتئین تغییر می‌کند و به این حالت کتوزیس گفته می‌شود. بنا بر این، استفاده از بافت چربی به عنوان سوخت، موجب کاهش وزن می‌شود. یعنی بدن از چربی های درونی استفاده می کند تا چربی را بسوزاند.
در رژیم کتوژنیک اساس رژیم بر کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها (فرآورده‌های قندی، نشاسته، برنج، نان و… ) و افزایش مصرف پروتئین و چربی استوار است که برای کاهش وزن سریع مناسب بوده و در بین افرادی که می خواهند دوره لاغری سریعی را تجربه کنند، مورد توجه و محبوبیت قرار گرفته است. بر این اساس، با مصرف کمتر کربوهیدرات، انرژی بدن (قندخون که بدن می‌تواند سریع مصرف کند) تمام می‌شود. این روند معمولا بین 3 تا 4 روز طول می‌کشد. در ادامه، بدن برای تامین انرژی مورد نیاز خود، شروع به شکستن پروتئین و چربی می‌کند. در رژیم غذایی کتو، سوزاندن چربی‌های اضافی و انباشته بدون ایجاد احساس گرسنگی در فرد تحت رژیم انجام می‌شود.
اگر بخواهیم مراحل بهره مندی از رژیم کتوژنیک را گام به گام توضیح دهیم به شکل زیر می باشد:
- مرحله اول: قطع سریع مصرف قند از غذاهای دارای کربوهیدرات، شامل دانه‌ها، سبزیجات نشاسته‌ای، میوه
- مرحله دوم: با این کار بدن مجبور به یافتن یک منبع سوخت جایگزین می شود.
- مرحله سوم: لذا در مرحله بعدی، در غیاب قند، بدن شروع به سوختن چربی و تولید کتون می‌کند.
- مرحله چهارم: زمانی که سطح کتون در خون به نقطه خاصی رسید، بدن وارد حالت کتوزیس می شود.
- مرحله پنجم: این حالت از سطح کتون بالا باعث کاهش وزن سریع و پایدار می‌شود.
نحوه عملکرد این نوع رژیم غذایی
در این نوع رژیم افراد بیشترین مقدار کالری مورد نیاز خود را از طریق مصرف گروه های پروتئین و چربی بدست می آورند و کربوهیدرات کمتری مصرف می کنند. لذا بهتر است از مصرف هر گونه کربوهیدرات و قند ساده با هضم آسان و سریع مانند شکر، نوشابه، شیرینی‌ها و نان سفید پرهیز نمایند.
این نوع الگوی غذایی، با توصیه های کلی غذایی که تاکنون مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، متفاوت بوده و فقط در شرایط خاصی تحت نظر متخصصین تغذیه توصیه می شود.
فواید استفاده از این نوع رژیم:
رژیم غذایی کتوژنیک برای کسانی که دارای اضافه وزن هستند، مبتلایان به دیابت یا کسانی که به دنبال بهبود سوخت و ساز بدن خود هستند، افراد مبتلا به اختلالات عصبی و صرع و همچنین سندرم تخمدان پلی کیستیک انتخاب معقول و مناسبی به نظر می رسد.
عوارض مرتبط با رژِیم کتوژنیک
انواع رژیم‌های غذایی مانند رژیم غذایی DASH یا رژیم مدیترانه‌ای باید در کنار کاهش وزن، روی سلامت کلی بدن تاثیر مثبتی بگذارند. اما در رژیم کتوژنیک مصرف چربی و کربوهیدرات به ترتیب افزایش و کاهش می یابد که همین موضوع می‌تواند در دراز مدت بویژه رژیم های خودسرانه و افراطی بر روی سلامت کلی بدن تاثیر منفی بگذارد. به همین دلیل رژیم کتوژنیک برای همه افراد مناسب نیست. از جمله عوارضی که این رژیم می تواند به دنبال داشته باشند می توان به موارد زیر اشاره کرد: تشنگی بیش از حد، تکرر ادرار، خستگی، سردرگمی، اضطراب، احساس سبکی سر و لرزش، تعریق، سردرد، یبوست، بوی بد دهان، کاهش عملکرد فیزیکی، ریزش مو.
ورزشکاران حرفه‌ای، کسانی که قصد عضله سازی در بدن خود دارند و یا به دنبال افزایش وزن هستند، رژیم مناسبی محسوب نمی شود. این رژیم غذایی هم مانند تمام رژیم‌های غذایی دیگر تنها زمانی موثر خواهد بود که به مدت طولانی به آن پایبند باشند.
مدت زمان رژیم کتوژنیک
باتوجه به شرایط بالینی هر فرد مدت زمان رژیم کتوژنیک هم متفاوت می باشد. برای بهره مندی هر چه بیشتر از این رژیم، بهتر است در 2 هفته اول به دقت رژیم کتوژنیک را رعایت کرده تا بدن وارد فاز کتوزیس شده و روند چربی سوزی و کاهش وزن شروع شود. بعد از آن هر چقدر رژیم را با دقت بیشتری رعایت کنید میزان کاهش وزن شما بیشتر می‌شود. بهتر است بدانید که در حالت کلی، ادامه این رژیم بیشتر از 3 ماه توصیه نمی شود.
مواد غذایی غیر مجاز در افراد تحت درمان با رژیم کتوژنیک:
در این نوع رژیم غذایی مواد غذایی با میزان کربوهیدرات بالا بایستی محدود گردند.
- غلات و نشاسته: خوراکی‌های حاوی آرد گند و نان، برنج، پاستا، جو پرک، ذرت و غيره
- گندم : سیب زمینی، هویج، و غیره
- دانه‌ها و حبوبات: نخودفرنگی، لوبیا، عدس و نخود
- میوه: سیب، موز، پرتقال و غیره
- لبنیات : شیر و ماست و دوغ
- غذاهای شیرین: عسل، نوشابه، آبمیوه، کیک، آب نبات، بستنی و غیره
- چربی‌های ناسالم: مصرف محصولاتی مانند روغن‌های گیاهی تصفیه شده و مایونز باید محدود شود.
مواد غذایی مجاز در افراد تحت درمان با رژیم کتوژنیک:
در رژیم کیتوژنیک بایستی مواد غذایی با کربوهیدرات کم و چربی بالا انتخاب شود:
- گوشت: ماهی، گوشت گاو، گوسفند، مرغ، تخم مرغ و غیره
- سبزیجات: اسفناج، کلم، گوجه فرنگی، پیاز و فلفل‌ها، بروکلی، گل کلم و قارچ
- میوه‌های مجاز با کربوهیدرات کم: زردآلو، کیوی، آووکادو، شاتوت، گوجه‌فرنگی، ریواس، تمشک، طالبی، توت فرنگی، هندوانه، لیمو
- لبنیات با چربی بالا: پنیر چدار، پنیر خامه‌ای، موزرلا یا بلوچیز، خامه با چربی بالا، کره و غیره؛
- آجیل و دانه: گردو، دانه‌های آفتابگردان، بادام، تخم‌کدو، دانه چیا و بذر کتان؛
- آووکادو و انواع توت ها: تمشک و دیگر انواع توت‌هاى با گلیسمی پایین؛
- شیرین کننده ها: استویا و اریتیتول و غیره ….
- ادویه جات: نمک، فلفل، ادویه‌جات و انواع سبزیجات خشک
- چربی‌های سالم: روغن نارگیل، روغن آووکادو، روغن زیتون و سس مایونز
میان وعده‌های مناسب در کتوژنیک
چنانچه افراد در بین وعده‌های غذایی تان احساس گرسنگی کنند، در زیر نمونه‌های خوبی از میان وعده‌های مناسب برای کاهش وزن متناسب با رژیم کتوژنیک ارائه شده است:
- گوشت یا ماهی چرب
- پنیر
- آجیل و دانه‌ها (گردو، بادام، فندق، بادام زمینی)
- پنیر به همراه زیتون
- تخم مرغ آب پز
- میلک‌شیک با شیر بادام، پودر کاکائو و کره‌ی بادام زمینی
- ماست پرچرب همراه با کره‌ی بادام زمینی و پودر کاکائو
- توت فرنگی و خامه
- کرفس به همراه آووکادو و سس سالسا
- شکلات تلخ 90 درصد
References:
- O’Neill B, Raggi P. The ketogenic diet: Pros and cons. Atherosclerosis. 2020;292:119-26.
- Basolo A, Magno S, Santini F, Ceccarini G. Ketogenic diet and weight loss: is there an effect on energy expenditure? Nutrients. 2022;14(9):1814.
- Abbasi J. Interest in the ketogenic diet grows for weight loss and type 2 diabetes. Jama. 2018;319(3):215-7.
- Batch JT, Lamsal SP, Adkins M, Sultan S, Ramirez MN. Advantages and disadvantages of the ketogenic diet: a review article. Cureus. 2020;12(8).
- Ting R, Dugré N, Allan GM, Lindblad AJ. Ketogenic diet for weight loss. Canadian Family Physician. 2018;64(12):906-.
- Bruci A, Tuccinardi D, Tozzi R, Balena A, Santucci S, Frontani R, et al. Very low-calorie ketogenic diet: a safe and effective tool for weight loss in patients with obesity and mild kidney failure. Nutrients. 2020;12(2):333.
- Goldberg IJ, Ibrahim N, Bredefeld C, Foo S, Lim V, Gutman D, et al. Ketogenic diets, not for everyone. Journal of clinical lipidology. 2021;15(1):61-7.
نظر شما چیست؟