خانم دكتر نیاز هنرور
متخصص تغذیه بالینی و رژیم درمانی
دانشیار پیشین دانشگاه علوم پزشکی تهران
فلوشیپ تحقیقاتی دانشکده پزشکی هاروارد دپارتمان نورولوژی
راه های غیرتغذیه ای دیگری که به عنوان خط اول پیشگیری در در پوسیدگی مطرح می باشند، مسواک زدن و استفاده از نخ دندان می باشد. مسواک زدن روزانه دندان ها یکی از راهکارهای جلوگیری از ایجاد پوسیدگی روی دندان ها است. مسواک زدن پلاک ها و سایر رسوبات و مواد غذایی را از سطح دندان ها پاک می کند. به گفته دندانپزشکان با مسواک زدن بخشی از دندان ها تمیز می شود، نه تمام سطوح دندانی، دندانپزشکان توصیه می کنند در کنار موساک از نخ دندان برای پاک کردن بین دندان ها استفاده شود.
این در حالی است که تغذیه نیز پابه پای پروتکل های دندان پزشکی در پیشگیری از پوسیدگی های دندانی ایفای نقش می کند. رژیم غذایی و تغذیه از مهم ترین عوامل تاثیرگذار روی رشد و استحکام دندان ها و استخوان ها است. طبق مطالعات و آزمایش هایی که روی مواد غذایی مختلف و تاثیرات آن روی دندان ها صورت گرفته است، مصرف برخی از مواد غذایی، احتمال پوسیده شدن دندان ها را افزایش می دهد، بنابراین علاوه بر رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان، تغذیه نیز می تواند باعث بروز بیماری های مختلفی مثل پریودنتال یا دیگر بیماری های مربوط به دهان و دندان شود.
عادات غذایی از زمان کودکی شکل می گیرند و بر سلامت عمومی و سلامت دهان بسیار موثر هستند. لذا با توجه ویژه بر انتخاب های غذایی و رعایت اصول بهداشتی می توان در پیشگیری از پوسیدگی دندانی از همان سنین ابتدایی گام موثرتری برداشت. مشکل مصرف مواد قندی به میزان زیاد، از همان اوایل دوران کودکی با معرفی غذاها و نوشیدنی های حاوی مواد قندی در ماه های نخست زندگی شروع می شود، بنابراین شکل دادن عادات غذایی ناصحیح در نهایت سبب افزایش ایجاد پوسیدگی دندان می شود.
عوامل موثر در ایجادپوسیدگی دندانی:
۱.شکل ماده غذایی: مایعات در مقایسه با غذاهای جامد مانند بیسکویت و کیک ها به سرعت از محیط دهان پاک می شوند، بنابراین خاصیت پوسیدگی زایی کمتری دارند، مواد قندی مثل آبنبات و خوشبوکننده های نعنایی دهان که به آهستگی در دهان حل می شوند، دارای خاصیت پوسیدگی زایی بیشتری هستند.
۲.قوام ماده غذایی: تنقلاتی که قدرت چسبندگی بیشتری بر سطح دندان ها دارند مثل چیپس، گز، سوهان، شکلات، مدت زمان طولانی تری در تماس با دندان هستند، بنابراین میزان پوسیدگی زایی آنها بیشتر است. زمانی که غذاها یا نوشیدنی های شکری و غذاهای چسبناک خورده می شود، شما تنها فرد غذا نمیخورد بلکه، به طور بالقوه پلاک های دندان ها نیز تغذیه می کنند، که می تواند باعث بروز مشکلاتی در دهان شوند.
۳.دفعات مصرف موادغذایی: با هر بار مصرف مواد قندی، محیط پلاک میکروبی اسیدی شده و منجر به پوسیدگی می شود، بنابراین هرچه دفعات مصرف این مواد کمتر باشد، احتمال ابتلا به پوسیدگی پایین تر می آید، از تکرار استفاده از خوردنی ها و تنقلات شیرین در فواصل وعده های اصلی غذایی باید خودداری شود.
۴.ترکیب و ترتیب غذاهای مصرفی: مصرف غذاها با هم می تواند اثرات پوسیدگی زایی را کاهش یا افزایش دهد، به طور مثال استفاده از نوشابه ها و غذاهای حاوی مواد قندی همراه با سایر مواد غذایی دیگر، فرصت مناسب برای تولید اسید را فراهم می کند، در حالی که استفاده از غذاهای حاوی کلسیم مثل ماست بدون چربی و پنیر یا فلوراید مانند اسفناج پخته شده، پنیر و ذرت کنسرو شده و نیز غذای سفت و حاوی فیبر مانند میوه و سبزی های خام و مرکبات، همزمان با سایر مواد غذایی تاثیر مثبتی را در کاهش پوسیدگی زایی دارد .
مواد غذایی را براساس تاثیری که بر پوسیدگی دندان ها می گذارند می توان تقسیم بندی کرد:
- غذاهای محرک فرآیند پوسیدگی دندانی:
غلات، میوه ها و لبنیات؛ اگر چه ممکن است برخی از سبزی ها نیز حاوی کربوهیدرات های قابل تخمیر باشند، برخی از غلات و نشاسته هایی که به دلیل ترکیب کربوهیدارت قابل تخمیرشان، قابلیت ایجاد پوسیدگی را دارند، شامل کراکرها، چیپس ها، چوب شور، غلات گرم و سرد و نان ها هستند.
همه میوه های تازه، خشک شده و کنسرو شده و آبمیوه ها می توانند مولد پوسیدگی باشند.
- غذاهای با خاصیت آنتی کاریوژنیکی (ضد پوسیدگی):
برخی مواد غذایی با شناسایی غذاهای تولید کننده پلاک، از پیشرفت پوسیدگی دندانی بعد از مصرف غذاهای اسیدی جلوگیری می کنند. از این طیف می توان به پنیر چدار کهنه اشاره کرد. این خاصیت به دلیل محتوای کازئین، کلسیم و فسفات موجود در پنیر است.
- غذاهایی که در روند پوسیدگی شرکت نمی کنند:
مواد غذایی حاوی پروتئین همچون تخم مرغ، ماهی، گوشت، مرغ و بوقلمون، بسیاری از سبزی ها، چربی ها و آدامس های بدون قند است. آدامس های بدون قند به دلیل توانایی افزایش جریان بزاق و استفاده از شیرین کننده های غیر کربوهیدراتی، ممکن است به کاهش امکان پوسیدگی دندان کمک کنند.
سایر غذاهایی که به نوعی در جلوگیری از پوسیدگی دندانی نقس ایفا می کنند:
- میوه ها و سبزیجات غنی از فیبر ضد پوسیدگی دندان:
غذاهایی که فیبر دارند، جریان بزاق را تحریک کرده و یک دفاع طبیعی در برابر پوسیدگی به شمار می روند. نه تنها بزاق دهان را پاک می کند و دهان را تمیز می کند، بلکه حدود 20 دقیقه بعد از خوردن بزاق دهان را خنثی می کند و اسیدهایی که به دندان ها حمله می کنند را خنثی می کند. سبزیجات و میوه های ترد مثل سیب، هویج و کرفس بخورید.
- میوه ها و سبزیجات گاز زدنی ضد پوسیدگی دندان:
سبزیجات و میوه هایی همچون سیب , کلم, هویج و از این قبیل محافظان قوی دندان ها شناخته شده اند که به دلیل دارا بودن ویتامین C و ارزش های تغذیه ای دیگر دندانها را به نوعی جرم گیری می کنند . یاداوری می شود که ویتامین C و آنتی اکسیدان موجود در میوه ها به حفظ و افزایش قدرت لثه ها بیشتر ثاتیر می گذارد.
- توت های خوشمزه ضد پوسیدگی دندان:
نتایج مطالعات اخیرا خاصیت جرم گیری و پاک کنندگی سطح دندان و فضای دهان از هر نوع میکروبی توسط مصرف انواع توت ها به خصوص توت فرنگی را ثابت کرده است.
- مواد غذایی حاوی فولیک اسید ضد پوسیدگی دندان:
فولیک اسید تا حد قابل توجهی مقاوت و قدرت محافظتی و ضد میکروبی دهان را افزایش می دهد و سلول های آسیب دیده و ضعیف شده را جانی دوباره می بخشد.
- جویدن آدامس بدون قند ضد پوسیدگی دندان:
جویدن آدامس بدون قند بعد از غذا و تنقلات می تواند به شستشوی مجدد اسیدهای مضر برای کمک به حفظ مینای دندان کمک کند.
- آب حاوی فلورید ضد پوسیدگی دندان:
آب آشامیدنی فلوراید دار، یا هر محصولی که با آب فلوریدی تهیه می کنید، به دندان های شما کمک می کند. این شامل آبمیوه های پودری و سوپ است.
- پروبیوتیک ها با خاصیت ضدپوسیدگی:
اخیرا مطالعات به اثرات ضدپوسیدگی پروبیوتیک ها اشاره کرده اند واز این نظر توجه زیادی را به خود معطوف کرده اند.
توصیه های تغذیه ای عمومی و کلی در جهت جلوگیری از پوسیدگی دندان ها:
- غذاهای نشاسته ای، چسبنده و قنددار می بایست همراه غذاهای بدون قند مصرف شوند.
- محصولات لبنی را همراه با وعده های اصلی یا میان وعده ها میل کنیم.
- مصرف میان وعده ها را در هنگام خواب محدود کنیم،
- مصرف غذاهای اسیدی همچون نوشابه های ورزشی، آبمیوه ها و سودا را محدود کنیم، نوشیدنی های غیر الکلی، ورزشی، آب مرکبات و مکمل های ویتامین ث، دارای محتوای بالای اسیدی هستند و ممکن است در ایجاد پوسیدگی دندانی نقش داشته باشند.
- پروتئین ها را با کربوهیدرات ها در میان وعده ها همراه سازیم، مثال: ماهی تن با کراکر، سیب و پنیر
- در یک میان وعده غذاهای خام را با غذاهای پخته یا فرآیند شده مخلوط کنیم.
- پس از مصرف نوشیدنی های اسیدی مثل آب پرتقال نباید دندان ها را مسواک کرد، زیرا می تواند باعث سایش بر روی دندان ها شود، پس باید مدتی پس از مصرف این نوشیدنی ها مسواک زد.
- تحقیقات سوق داده شده به سمت آنتی اکسیدان ها که در منابع غذایی همچون میوه ها , سبزیجات و انواع مغزها همچون مغز پسته و بادام این امر را ثابت می کند که این مواد با آنتی اکسیدان بالا در افزایش قدرت سیستم ایمنی و ارتقاء توانایی بدن در مقابله با بیماریها و در نهایت افزایش طول عمر دندان ها و لثه بسیار کارآمد هستند.
References:
- Todkar, M., et al., Food fortification with anticariogenic agents: A comprehensive review. 2022.
- Frydrych, A.M., et al., Factors influencing the cariogenic potential of oral nutritional supplements indicated for use in adults with or at risk of malnutrition. Special Care in Dentistry, 2022. 42(4): p. 390-397.
- Jayadevan, A., et al., Dental caries and sugar substitutes: a review. J Dent Med Sci, 2019. 18(5): p. 13-23.
نظر شما چیست؟